Jam në jetë, do të luftoj…

Jam në jetë, do të luftoj…

Musine Kokalari

Musine Kokalari lindi më 10 shkurt të vitit 1917, në Adale, të Turqisë. Në vitin 1921, familja e saj kthehet në Shqipëri dhe vendoset në Gjirokastër, ku Musineja kreu shkollën fillore. Nëntë vjet më vonë, familja Kokalari vendoset në Tiranë. Në vitin 1937, Musineja mbaroi shkollën e mesme “Nëna Mbretëreshë” dhe më pas shkoi për studime në Universitetin e Romës, në Itali, të cilin e mbaroi shkëlqyeshëm në vitin 1941. Ajo botoi librin e saj të parë “Seç më thotë nëna plakë” në vitin 1939. Ishte viti 1943, kur Musine Kokalari së bashku dhe me disa shokë të tjerë formuan Partinë Socialdemokrate. Një vit më vonë, me përpjekjen e saj, doli numri i parë i gazetës “Zëri i Lirisë”. Në vitin 1944, botoi librin e saj të dytë “Rreth vatrës”, ndërsa më 12 nëntor të po këtij viti u pushkatuan vëllezërit e saj, Muntaz e Vesim Kokalari. Katër ditë më vonë e arrestuan dhe Musinenë, të cilën e mbajtën 17 ditë në burg. Në janar të vitit 1945, u botua libri i tretë i Musine Kokalarit “Sa u tund jeta”. Më 23 janar të vitit 1946, ajo u arrestua për së dyti nga forcat e Mbrojtjes së Popullit e gjyqi e dënoi me 20 vjet heqje lirie. Në vitin 1961, e nxjerrin nga burgu dhe e internuan në Rrëshen, ku dhe doli në pension me gjysmë page. Në vitin 1981, sëmuret nga sëmundja e kancerit, që dy vjet më pas do ta largonte përgjithmonë nga jeta. Dhjetë vjet më vonë, pra në vitin 1993, Presidenti i Republikës i dha pas vdekjes medaljen “Martir i Demokracisë”.

Shkolla gjysmake
Kaluan ditët e foshnjërisë, bashkë me sjelljet e mia t’egra. Quhesha edhe unë një vajzë e mirë. Prindërit e mi, të shtyrë prej disa
të tjerëve, vendosnë të më dërgonin në shkollë, në shkollën gjysmake, që ishte afër nesh. Ishte një gëzim për mua, jo aqë për të mësuar, por më tepër se ishte një shkak që të mos qëndronja aqë shpejt në shtëpi.
Nënua plakë, më bëri një çantë prej cope dhe me atë në dorë u drejtova atje. Një ndërtesë e vjetër, me dhoma të vogla dhe t’errëta. Së jashtmi dëgjohej zëri i ashpërt i mësonjëses... një dridhje më përshkoi në trup... vendosa një herë të kthehesha, por qëndrimi i babait q’e kisha krahaj më prapsi nga ky mejtim. Hyra vetëm në klasë, plot frikë. Pashë fytyra të reja, dhe vetëm, një pakicë njihja prej tyre. Ishin grumbulluar në bangot gjysmë të shkatërruara, dhe disa qëndronin më këmbë. Zyra dhe unë vend afër tyre, dhe ashtu e shahstisur dëgjonja ç’thoshte; vesh nuk mirrnja... jo më pak se shoqet e mia.
Një shamatë u dëgjua në dhomë; një qeshje u shkakëtua prej shoqeve t’afërme, një zëmërim hakmarës u përshkua në fytyrën e asaj që qëndronte kundrejt. Nuk mundi të mbante qetësinë me anën e fjalëve, pataj rëmbeu shkopin dhe dhjetë goditje i ra seicilës. U tmerrova për këtë ngjarje, pa menduar se një ditë dhe duart e mia do të ushtroheshin në këtë lodër.
Ditët e para vazhdova me rregull, por më vonë isha në mungesë. Lindja e vëllait të vetëm, prokopia e shtëpisë, shpresa dhe dashuria e prindërve ishte një pengesë për mua. Orë të gjata rinja, duke tundur djepin dhe kur zemërohesha, i shkulnja leshrat. Ay qante dhe mua, për dënim më mbanin një javë në shtëpi.
Pas një harese shkonja përsëri në shkollë. – Qërtohesha dhe as që besohesha se kisha ndjenjur për të tundur djepin ase për të shpurë boshtan e mëmës kur vente mysafire. Për pakujdesinë t’ime vihesha dhe un ndënë shkopin edukonjës dhe orë të gjata më mbyllte në një vend të ngushtë ndënë shkollë.
Kështu e tmerruar dhe me lotë në sy, shkonja në shtëpi. Qahesha se prej tyre vinte kjo mos marrëveshje...“Eh, eh vajzë lëre mënjanë mejtepin, s’të hyn në punë, ri në shtëpi... se mos kemi ndërmënt të të bëjmë hoxheshë? Mjaft, deh, s’të lypsen, se mos mësove gjë... se mos të hynë në punë? Zanatët vështro ti. Ama kjo nuk durohet, gjithë ditën udhëve. Bën si të bësh dhe këtë muaj, dhe hiqe nga mendja se s’vete gjë prapë. Vëllai ka nevojë të gjezdisë, të lozë... Këto ishin këshillat e mëmës s’ime kur unë qahesha.
Kjo ishte shkolla që vazhdova unë bashkë me shoqet e mia, në kohën t’onë, jo më tepër se një vit, një javë në shtëpi, një ditë atje, dhjetë goditje nëpër duar, asnjë fjalë në tru... dhe më vonë shtëpia më priti dhe atje brenda u varrosa...

Në shtëpi

Larg shkollës... një vend i kotë; larg udhëve... një turp; brenda në shtëpi... atje i ka hije një vajzë të mirë,
me baba e nënë të mirë, një që kërkon të bëhet me të vërtetë një vajzë nikoqire.Të tmerrëshme ishin
ditët e para për mua; një vajzë dhjetë vjeçare pasi dalja ishte fare e ralë..., por më vonë u mësova u bashkova dhe unë me fatin e motrave të mia. Punët e lehta dhe mbajtja e vëllait ishin gjërat me të cilat kalonja kohën... Shtëpia e madhe, me fëmijë shumë, të xhaxhallarëve, pasi ishim tok, bënte një farë lëvizje dhe një pengesë në mosdukjen e atij burgu.
Nasihatet e mëmës ishin të paprera dhe detyronjëse... “Kokën e ulur, jo në penxhere gjithnjë, turp nga dynjaja kush të sheh. Nuk je më e vogël, hith një herë syt sa e ke shtatin, u bëre sa unë... lëri gjezdisjet, mblidhe menden në kokë... Hë, hë, merre këtë fshesë dhe fshi avlinë, dhe eja shpejt brenda, mbaro xhurapen që ke nisur. Të mbeti në duar... Shiko motrat që qindisin për pajë, ashtu do të bësh edhe ti... janë punët e tua, po turpi është i imi, kur të vesh në derën e botës...: Mua në fillim më dukej një gjë e vështirë, por më vonë u mësova.
Dy vjet kaluan dhe matruam motrën e madhe, bëmë dasmë dhe ajo na u largua, shkoi në s htëpinë e saj të pasur. Ishte një nuse e mirë dhe të gjithë lavdëronin mëmën t’ime. U rritnë motrat e tejra dhe unë bashkë me to. Punët shtoheshin, shtëpia qe në kurrizin t’im. Ngrihesha që pa gdhirë me nënon bashkë, ndizja zjarrin, i bënja kafenë babait dhe se mbaronja këto, ishte vëllai që më zapëtonte me kujdesjet e tija.
Të bukura më dukeshin ditët kur mblidheshin kushërirat e moshës s’ime. Qëndronin me ditë. Mblidheshim kokë më kokë dhe ngadalë flitnim në stromë kur shkonim të flinim. Nënua nuk na linte dhe atje rahat dhe na thoshte duke qeshur:”femërat e zeza, ç’llafoseni ashtu ndënë buzë, apo për burra... leni ato nuk iu hyjnë në punë... hë, tani flini... Dhe ne të turpëruara nuk flitnim më.
Kur iknin mysafirët, ishte një hidhërim, po nga ana tjetër gëzohesha se ishte rradha ime që do të shkonja... me gas e pritnja atë ditë.
Kjo ishte jeta e jonë gjer në moshën trembëdhjetë vjeç. Kishim liri të dilnim rrallë, vetëm nëpër kushërirat. Të kalonim nga rrugicat. Pazarin nuk e shikonim ase më mirëe e harronim, atje shkonim vetëm kur ishim të vogëla shumë... ishte vend vetëm për burra...

Marrë nga vëllimi “T’isha një lule”
***
Në jetë

Ja unë në duart e të tjerëve. Ja shpirti im që gatuhet me brumin e mësimit prej njerëzve “të ditur”. Hedh
çapet atje ku më thonë, atje ku më drejtojnë gishtin... dhe unë përpara. Kaluan njëri pas tjetrit vitet,
mbarova filloren, hyra në të mesmen. Kohë të gjatë qëndrova në atë vend, vjete të shuma u zvarrisa n’ato banga. Më mbushnë mënden me shumë gjëra. M’u shurdhuan veshët prej sharjeve të edukonjësve... se unë isha i varfër nga xhepi, ata të varfër nga shpirti. S’fola asnjë fjalë, jo se kishin të drejtë por të kuptonja se me kë kisha të bënja... ishte gëlltitja e parë.
Mbarova shkollën, më dhanë edukatë; më pajosën me vyrtytet e mykura dhe, shko, më thanë. E mbarove qëllimin... ishte përgatitja e dobët për jetën e rëndë.
Kështu u ndodha një ditë, unë me vehten t’ime. Kështu më lanë në mes të rrugës ata që më kishin udhëhequr gjer tashti. Kurrë nuk kisha menduar për vehten t’ime, se ashtu më kishin mësuar. Hap sytë, shoh... ashtu si gjëndesha, si më kishin mbrujtur. U dëshpërova si isha i varfër, i varfër nga të gjitha anët. I varfër nga trutë, i varfër nga xhepi, i varfër nga njerzit.
Hodha hapat e para, nuk ishin të sigurta. Ktheva kokën prapa, një grusht më dhanë. E mbajta përpara, një perde e zezë më dolli në sy... duhej forcë që të çdukesh. E ktheva majtas, një sy tallës më drejtohej; e kthej djathtas, një vajtim i thellë ndëgjohej. Unë... hesht, habitem. Pyes, ku jam... në jetë, më përgjigjen. Jam i varfër... më mirë. S’kam njeri... shok më vonë. Më shtypin... ktheju grushtin. Të luftoj... po, po...
Atëhere kupëtova ku ndodhesha dhe ç’është jeta. Luftë... po. Mirë pra, jam në jetë, do të luftoj.

****
Skllavëri...

Kaluan kohët e ëmbla, u çduknë lodrat fëmijërore, mbaroi shkollën fillore. Duhej të vazhdonte në të
mesmen. Sa ëndërra u përshkuan në mendjen e saj? Por fati i keq nuk deshi, nuk e la të mjerën vajzë
të përmbushte atë shpresë.Menduan prindërit me idet e tyre, kërkuan të mirën e vajzës... dhe e gjenë. Ajo nuk duhej të mendonte më. Edhe pse? Pse ta lodhnin me kotësira, t’i mbushnin menden me gjëra që nuk hyjnë në punë? Vetë ay baba, e kishte ndjerë atë mërzi, ndërsa e shtrënguan të vazhdonte disa klasë.
Ajo duhej të rrinte në shtëpi, të lante, të fshinte të bëhej një nikoqire e mirë që kur të shkonte në derën e botës, në shtëpin e saj, mos t’i turpëronte.
E morri vesh ajo. Nuk foli, nuk tregoi atë që dëshironte. Prindërit nuk kërkonin asgjë prej saj...se ishte asgjë për ta... nuk guxoi të thoshte fjalën më të vogël se...
Sytë e saj nuk treguan më gëzimet e kohës së parë. Vetëm heshti, vetvetiu u bë skllavja e tyre... për hir të fanatismit.
Mbeti në shtëpi, filloi punët. Kujdesej për çdo gjë dhe mëma gëzohej që shpëtoi vajzën prej belave. E donte, e këshillonte: bijë të mbash kokën ulët, të mos qeshësh, të punosh. Të qindisësh se u rrite tashti... Një ditë do të largohesh... do të gjesh kismetin t’ënd si kanë bërë të gjitha shoqet e tua. Do të gjesh vjehër e vjehrë, burrë e kunata... të mos u kthesh fjalën... kokën e ulur vajzë, i pëshpëritte kur largohej.
Çuditej ajo, s’mirte vesh nga bota dhe as q’e kish parë kurrë. Rrugët qytetit i kish harruar, shoqet gjithashtu.
Një jetë t’errët kalonte, dëgjonte fjalët e mëmës, sharjet e babait kundrejt fëmijëve të tjerë.
Të mbante kokën ulët, të mos qeshte, të mos flitte përpara të mëdhenjve, do të shkonte në derën e botës... se ashut kish bërë dhe mëma e saj. Ish martuar pesëmbëdhjetë vjeçe, kishte marrë djalë të ri tridhjetë e tetë vjeç; dhe ajo, vajza, tetëmbëdhjetë, ishte e madhe...
Tmerrohej kur dëgjonte mëmën që qërtonte babën “E ç’bën mor burrë, ti nuk mendohe fare, nuk shikon se vajza na u rrit? Ne në kohën e saj, ishim bërë dhjetë herë nëna. I jepte hakë. Nuk e quante të largët atë ditë gazmore që të shihte vajzën nuse. Mendohej dhe ay, ishte baba. Kërkonte t’i gjente një burrë pas shkallës, t’urtë me mall e gjë. E ç’i di ata kokë-kunguj dhe mende-shkurtër që dalin në Europë dhe pandehin se arritën qiellin me dorë? Ç’i do ata kripësorë që nuk kanë asnjë kacidhe në xhep? Ata që shesin mende me anën e librave? Flasin me gojë plot përpara të mëdhenjve, pinë cigare përpara pleqve?... kishte hakë, vajza e tyre nuk meritonte asnjë prej këtyre.
Ajo i dëgjonte. Nuk fliste se asnjeri nuk e quante se mund të mendonte. Habitej me ata prindër shpirt-kazmer që mendonin pas qejfit të tyre, për sytë e botës. Përse kërkonin t’a largonin? Vajza kur rritet është ferrë në shtëpin e babajt.
Heshte se ishte skllavja e tyre. Vetvetiu koka iu ul; sytë humbën shkëlqimin e tyre... dhe prindërit gëzoheshin për këtë gjë... për sjelljet e mira q’i kishin dhënë. Ata njerëz nuk mendonin kurrë se ç’ mund të kishte ajo në mende. Harronin se pak nga pak venitej në atë shtëpi pa parë diell me sy. Harronin se prej një burgu do t’a dërgopnin në një tjetër, më t’errët, ku do të varrosej më thellë. Kështu duhej të skllavërohej se zakoni ësht sundonjës


Mare nga Gazeta Shqiptare.