Termetet dhe pasojat e tyre katastrofike
Termeti si fenomen eshte pasoje e zhvendosjes se Plate Tectonics (supozohet qe shtresa e siperme e tokes,lithosphera consiston disa pjese,pllaka apo pjata te ndara nga njera tjetra nese mund ta quajme keshtu,te cilat jane ne levizja graduale.Lithosfera eshte shtrese e ftohte dhe eshte si te thuash levozhga e Tokes.Asthenosphera eshte shtresa e nxehte.Llava metalike e cila eshte shtrese midis lithosferes dhe kores (berthames) dhe qe perben rreth 82% te volumit te tokes dhe 68% te mases se saj,prehapet nen shtresen e siperme te tokes duke levizur ne menyre graduale oqeane dhe kontinente.Shpejtesia e kesaj levizje eshte disa centimetra ne vit,apo e njejte me shpejtesine e rritjes se thonjeve.Forma e re e lithosferese se krijuar ftohet me kalimin e koherave dhe behet teper densitive deri sa krijon shembje.Levizja e Plate Tectonics paraqitet ne tre forma:extensional, transform, dhe compressional!Me se matet madhesia e nje termeti?Sizmologet perdorin Ball (Magnitude) per te shprehur energjine sizmike te cliruar nga termeti.Ja ca nga efektete te termeteve te madhesive te ndryshme.Me pak se 3.5 ballsh.......ne pergjithesi nuk mund ta ndjesh,por regjistrohet.3.5 deri ne 5.4 ballsh.....shpeshhere ndjehet por ne raste te rralla mund te shkaktoje demtime.
Me pak se 6 ballsh.......shkakton demtim te vogel ne ndertesat me strukture te forte,dhe demton shume godinat me nderim te dobet.
6.1 deri ne 6.9 ballsh.....mund te jete shkaterrues ne zonat e populluara qe shtrihen deri ne 100km larg epiqendres.
7.0 deri ne 7.9....Termet i madh !Mund te shkaktoje demtime serioze ne zona te medha.
8 ballsh e lart....Katasrofal !Mund te shkaktoje demtime teper serioze ne zona qe shtrihen qindra kilometra larg epiqendres.
Edhe pse cdo termet ka nje mase unike ballsh pasojat varen shume nga largesia e epiqendres,struktura e ndertesave,terreni etj.
Disa fakte.......!!!!!
1)Termeti me i madh i regjistruar ne USA ka qene 9.8 ballsh,i cili ka goditur Prince William Sound,Alaske ne te ashtequajturen Good Friday, ne 28 Mars,1964
2)Termeti me i madh i rgjistuar ne bote ka qene 9.5 ballsh dhe ka goditur Chile ne 22 Mai,1960
3)Termeti me i hershem i raportuar ne Kalifornia ne 1976, eshte ndjere nga nje ekspedite eksploruese e Gaspa de Portola ndrekohe qe ky grup kish kampuar rreth 48 kilometra ne juglindje te Los Angeles.
4) Perpara se te arrinte tekologjia e regjistrimit elektronik te termeteve,shkencaret kishin ndertuar nje sizmometer teper te madh ne perpjekje per te regjistruar zhvendosjet ne periudha te gjata te krijuara nga termetet.Sizmometri me i madh peshonte 15 ton.Egziston nje i tille me madhesi mesatare,i larte sa nje pallat trekatesh qe eshte akoma sot e kesaj dite ne perdorim ne Mexico City.
5)Levizja mesatare terthor zones difektoze te San Andreas gjate 3 milion viteve eshte 56mm ne vit.Nese zhvendosja vazhdon ne kete ritem shkencaret mendojne se Los Angelos dhe San Francisco do ndahen nga njeri tjetri pas perafersisht 15 milion vitesh.
6)Sistemi Rift ne Afriken Lindore eshte rreth 50-60km zone e gjere me vulkane aktive dhe difekte te cilat shtrihen ne veri-jug te Afrikes lindore ne gjatesi prej 3000 km nga Ethiopia ne veri e deri tek Zamnezi ne jug.Ky eshte nje shembull i rralle i ne Rifti ne zone kontinentale,ku pjatat kontinentale tendojne te ndahen ne dysh dhe te levizin ne drejtime te kunderta nga njera tjetra.
7)Sizmoskopi i pare per te matur lekundjen e tabanit te tokes gjate nje termeti eshte krijuar ne vitin 1951,dhe deri ne vitin 1955 difektet tokesore nuk kan qene te njohura.
8)Termetet ne Hene ndodhin,veqse ndodhin me rralle dhe jane me te vogla ne ballsh,ne krahasim me termetet ne Toke.Supozohet se termetet ne Hene kane lidhje gjithashtu me distancen e Henes ne orbite nga Toka.Po ashtu zhvillohen ne thellesine e saj,pothuajse diku nga mesi i siperfaqes me berthamen.
10) Edhe pse te dyja jane termete me vale detare,Tsunami dhe Tidal jane dy fenomene te ndryshme dhe te palidhura njera me tjetern.Vala Tidal eshte vale ne thellesi te ujrave te shkaktuara nga efekted gravitacionale mes Diellit,Henes dhe Tokes.Nersa Tsunami eshte vale ujore e shkaktuar nga termetet nenujore apo rreshqitje e tabaneve tokesore te cilat kryejne zhvendosje masive te ujt.
11)Hypoqendra e nje termeti eshte poshte siperfaqes se tokes,pikerisht aty ku fillon difekti tokesor.Nersa epiqendra eshte pjesa direkt mbi hypoqender,ne siperfaqe te tokes.
12)Eshte llogaritur qe ndodhin rreth 500.000 termete te regjistrueshem ne bote cdo vit.100.000 nga te cilet jane te ndjeshem dhe 100 prej te cileve mund te shkaktojne demtime.
12)Mendohet se demtim me i madh eshte bere si rezultat is zjarrit pas termetit te San Francikos ne 1906,sesa nga vete termeti.
13) Cdo vit Kalifornia jugore perjeton rreth 10.000 termete.Shumica e tyre jane te vogla dhe nuk ndjehen.Vetem disa qindra prej tyre jane me te medha se 3 ballsh, dhe vetem 15-20 prej tyre jane me te medha se 4 ballsh.Sidoqofte nese ndodh termet me i madh se kaq,tronditja e saj do krijoje disa termete te madhesive te ndryshme qe mund te pasojne me muaj.
14) Shkaku i vertete termetit eshte zbuluar korrektesisht ne vitin 1970 nga nje inxhinier Britanik,John Michell i cili ngelet ne memorie si babai i sizmologjise.John shkruante se termetet dhe valet e energjise qe ato clirojne jane shkak i shembjes se pjeseve masive te tokes poshte siperfaqes.
15) Shumica e termeteve ndodhin ne thellesi prej 80km poshte siperfaqes se Tokes.
16)Termeti me vdekjeprures ne bote ka ndodhur ne vitin 1955 ne Kine.Ky termet kish goditur zona ku njerezit jetonin ne shpella qe kishin strukture me gur te bute.Keta shpella u shemben gjate termetit duke sjellur pasoja prej rreth 830.000 njerez te vdekur.Ne vitin 1976 nje tjeter termet vdekjeprures godet Tangshan ne Kine ku me teper se 250.000 njerez vdiqen.
17)Florida dhe Dokota kane numrin me te vogel te termeteve ne USA.
18)Alaska eshte zona me e permendur per termete ne USA dhe zona me aktivo-sizmologjike ne bote.Alaska perjeton termete 7 ballesh pothuajse cdo vit dhe termete 8 ballesh apo me te larte cdo 14 vjet.
19)Kur ka ndodhur termeti i Chilean ne vitin 1960,sizmografet kane regjistruar vale sizmike qe kane udhetuar gjithandej rreth e qark botes.Keto vale sizmike kane tronditur boten per disa dite.
20) Pishina e Universitetit te Arizonas ne Tucson ka humbur gjith uijn e saj nga lekundtjet e shkaktuara gjate nje termeti ne Meksike 1985 (rreth 2000 km larg)
Titulli: Termetet dhe pasojat e tyre katastrofike 
Wed May 12, 2010 11:33 am
